25 października minie dwusetna rocznica urodzin Johanna Straussa syna, który przyszedł na świat w rodzinie Johanna Straussa (ojca) również muzyka. Dzięki niemu walc – taniec przedmieść szturmem zdobył wytworne wiedeńskie sale balowe. To właśnie w walcach Straussa (ojca) roztańczył się pamiętny Kongres Metternicha w 1815 roku. Panowało wówczas powiedzenie, że: „Kongres, tańczy, ale się nie posuwa”.
Właściwie można by na wstępie postawić retoryczne pytanie. Jak wyglądałby dzisiejszy Wiedeń bez muzyki Johanna Straussa ojca oraz syna, i jego dwóch braci Edwarda i Józefa? Bez złotego jego pomnika w Parku Miejskim odsłoniętego w 1921 roku. Wspomnień o koncertach i balach jakie w tym mieście prowadził. No cóż, byłby Wiedeń bez Straussów ubogi muzycznie i bardziej szary. Dunaj nie miałby swojego walca, a wiedeńczycy nie mieliby o czym rozmawiać, co wspominać, i biegać na kolejne premiery jego wspaniałych operetek, które od 15O lat są ozdobą wiedeńskich (nie tylko) scen muzycznych.
Do jego najsłynniejszych walców wiedeńskich Johanna Straussa (będących najczęściej wiązanką walców ze wstępem i kodą) należą m.in.: Nad pięknym modrym Dunajem (1867), nazywany też „walcową symfonią” i uważany za najsławniejszy walc w historii muzyki, Życie artysty (1867), Opowieści Lasku Wiedeńskiego (1868), Wino, kobieta i śpiew (1869), Wiedeńska krew (1873), Róże Południa (1880), Odgłosy wiosny (1883) czy Walc cesarski (1889).
Z kilkunastu operetek Johanna Straussa, do tzw. „żelaznego repertuaru” teatrów muzycznych na całym świecie weszły m.in. Indygo (1871), znana też pod tytułem Tysiąc i jedna noc, Zemsta nietoperza (1874), Noc w Wenecji (1883), Baron cygański (określany także mianem opery, 1885). Nie wszystkie miały swoje prapremiery w Wiedniu, na scenie Theater an der Wien. Wyjątkiem była Noc w Wenecji, której prapremiera miała miejsce w Berlinie. Jedyna jego opera Rycerz Pazman ujrzała światła scenicznej rampy w Operze Wiedeńskiej 1 stycznia 1892 roku, ale nigdy i nigdzie nie zyskała większej popularności i nie zrobiła kariery. Jeżeli dodamy do tego blisko 500 utworów estradowych, między innymi: 174 polki, 159 walców, 70 kadryli, 40 marszów i 36 innych drobnych utworów. To mniej więcej będziemy mieli wgląd w twórczość tego znakomitego muzyka.
Johann był najstarszym z sześciorga dzieci Johanna i Anny Straussów. Ojciec, światowej sławy kompozytor i dyrygent, nie chciał, aby „Schani”, jak wszyscy zdrobniale nazywali małego Johanna, został muzykiem, gdyż miano króla walca należało tylko do niego i nie zamierzał się nim dzielić! Próbował nawet zapobiec debiutowi syna, który miał miejsce 15 października 1844 r. w Dommayer’s Casino. Na próżno! – „Teraz jesteśmy naelektryzowani od czubków naszych głów po małe palce u stóp… on pracuje tam, rozpylając iskry jak bateria galwaniczna” – napisał entuzjastycznie jeden z krytyków o niespełna 19-letnim młodzieńcu. „Rzadko kiedy ojcowie przekazują swój talent synom, ale o synu Straussa można naprawdę powiedzieć: urodził się, by tańczyć walca!” Johann Strauss skomponował swojego pierwszego walca mając zaledwie sześć lat, a po zastąpieniu ojca na stanowisku dyrektora własnej orkiestry, jego kariera Wiedniu i poza nim była nie do zatrzymania. Podczas tego pamiętnego koncertu młody Johann Strauss – syn zaprezentował publiczności swojego pierwszego walca Epigramy, utwór bisowano aż 19 razy! Od 1863 roku, jako dyrygent balów dworskich, dyrygował wszystkimi balami dworskimi. Rozpoczęła się nowa era w historii tańca wiedeńskiego, w którym brzmią echa uroczych wiedeńskich piosenek. Pełne beztroskiego uroku i tanecznej werwy walce, polki i marsze i szybko zdobyły świat. Gazety wiedeńskie witając nowy talent potwierdziły wielki sukces debiutu młodego Jana. W jednej z gazet napisano: ”Dobranoc Lannerze! Dobry wieczór Straussie ojcze! Dzień dobry, Straussie synu! Świat szeroko otworzył drzwi przed młodym muzykiem, którego muzyka porwała: Paryż, Warszawę (dwukrotnie – najpierw w 1850 roku w koncertował między aktami w Teatrze Wielkim, Później w sezonie letnim w 1870 roku w Dolinie Szwajcarskiej). Ponadto podziwiali go i jego orkiestrę w Petersburgu, Pawłowsku, Budapeszcie, Baden-Baden i Wrocławiu, Bostonie Nowym Jorku.
Sława Johanna Straussa szybko dotarła do Ameryki, skąd w 1872 roku przyszło zaproszenie na cykl koncertów z okazji setnej rocznicy uzyskania przez Amerykanów niepodległości. Złożył je Boston, gdzie zorganizowano wielki koncert niemal tysiąc osobowej orkiestry, którą dyrygował Johann Strauss. Walca Nad pięknym modrym Dunajem zagrało ponad czterystu skrzypków, 24 puzony i 24 – krotna osada instrumentów dętych drewnianych. Słuchała go ponad stutysięczna widownia. Sygnałem rozpoczęcia koncertu był wystrzał armatni. Na jednym z późniejszych koncertów w Bostonie zaprezentował Jubilee Waltz poświęcony temu miastu. Po Bostonie przyszedł czas na koncerty w Nowym Jorku, gdzie dał trzy koncerty 8,10 i 12 lipca.
Strauss (syn) był trzykrotnie żonaty, jego żony miały realny wpływ jego karierę. Pierwsza z nich, Jetty Treffz, była śpiewaczką. Jetty dbała o finanse kompozytora i kreowała jego wizerunek jako kobieciarza (dawał ku temu powody), co przyczyniało się do zwiększania jego popularności. Jetty zmarła w 1878 roku po 15 latach małżeństwa.
Zaledwie kilka tygodni później mistrz poślubił znacznie młodszą od siebie aktorkę Angelikę „Lili” Diettrich. Małżeństwo zakończyło się po czterech latach, kiedy Lili zostawiła go dla dyrektora Teatru w Wiedniu. Johann poczuł się tak bardzo urażony, że przeniósł premierę swojej operetki Noc w Wenecji do Berlina.
Trzecia żona, Adele Strauss, młodsza od niego o 30 lat, opiekowała się Johannem tak troskliwie jak pierwsza. Chcąc ją poślubić, Johann przeszedł na wiarę protestancką. Adele pozostała mu wierna aż do jego śmierci i sumiennie zarządzała jego majątkiem. Uzyskała nawet odnowienie praw autorskich do jego dzieł, znane jako „Lex Johann Strauss”.
Pierwszą swoją operetkę Indygo skomponował Johann w 1871 roku. Mimo, że jej prapremiera w Theater an der Wien 10 lutego 1871 roku zakończyła się sukcesem, ale znacznie mniejszym niż tego oczekiwał Johann, co nieco ostudziło operetkowe zapędy Straussa. Co prawda w 1873 roku zaprezentował światu Karnawał w Rzymie z nieco większym sukcesem. Jednak ten prawdziwy sukces i uznanie dała mu jego trzecia operetka Zemsta nietoperza, która od dnia prapremiery 5 kwietnia 1974 roku w Theater an der Wien praktycznie nie schodzi afisza. Zemstą nietoperza udowodnił, że jest nie tylko zręcznym twórcą walców i polek, ale także muzyki wokalno-instrumentalnej. Ten sukces sprawił, że Johann nadal dawał światu kolejne operetki, z których Baron cygański, Noc w Wenecji stały się autentycznymi przebojami światowych scen muzycznych. W sumie skomponował 17 operetek. W 1895 roku z okazji swoich siedemdziesiątych urodzin wystawił Zemstę nietoperza w Operze Dworskiej w Wiedniu, co było nie lada zaszczytem.
Johann Strauss zmarł 3 czerwca 1899 roku w Wiedniu, gdzie nadal uchodzi za jednego z największych artystów swojego miasta. Świat również nie zapomina o swoim ulubieńcu, nie pozwala na to popularność jego wspaniałych dzieł stale obecnych w programach koncertowych najważniejszych orkiestr i teatrów muzycznych, pod każdą szerokością geograficzną.
Adam Czopek
