Magazyn Operowy Adama Czopka

Opera, operetka, musical, balet

Cykl Mistrzowie batuty

Napoleon Siess, tytan pracy

Uważano go za wybitny talent dyrygencki i równie utalentowanego organizatora. Najpierw w latach 1963 – 1966 był kierownikiem artystycznym Opery Śląskiej w Bytomiu, później od 1971 roku dyrektorem naczelnym i artystycznym tego teatru, któremu pozostał wierny przez całą swoja karierę. By również nauczycielem akademickim, docentem Akademii Muzycznej w Katowicach oraz dziekanem Wydziału Wokalnego tej uczelni, prowadził również klasę dyrygentury w Akademii Muzycznej w Krakowie. W całej swojej karierze dyrygował około czterema tysiącami przedstawień operowych w kraju i za granicą.

Napoleon Siess urodził się 20 września 1931 roku w Rybniku. Początki jego muzycznej kariery związane były z najpierw z Szkołą Muzyczną Szafrańców, potem Liceum Muzycznym w Katowicach i grą na waltorni w orkiestrze Stanisława Skrowaczewskiego. Ukończył studia na wydziale instrumentalnym PWSM w Katowicach, po których podjął studia z zakresu dyrygentury, najpierw pod kierunkiem Artura Malawskiego, później Karola Stryji, również w PWSM  Katowicach. Koncertem dyplomowym dyrygował w 1957 roku, w tym samym roku otrzymał dyplom ukończenia uczelni. W recenzji z dyplomowego popisu dyrygenckiego napisano: „Napoleon Siess jest niewątpliwie talentem dyrygenckim”. W czasie studiów pracował jednocześnie w Liceum Muzycznym, którego był absolwentem. W 1958 roku zdobył I miejsce w  Ogólnopolskim Konkursie Młodych Dyrygentów.

Napoleon Siess

Całe swoje życie i karierę związał ze Śląskiem. Najpierw był waltornistą w orkiestrze, następnie  asystentem dyrygenta w Filharmonii Śląskiej, od 1961 roku jej dyrygentem. Prowadzone przez niego koncerty symfoniczne z filharmonikami katowickimi cenione były, za „ekspresję i dyscyplinę wykonawczą oraz wysoką kulturę muzyczną”. 23 września 1963 roku miał miejsce dyrygencki debiut operowy Napoleona Siessa, pierwszą operą jaką dyrygował był Straszny dwór Moniuszki prowadzony z zespołem Opery Śląskiej w teatrze w Katowicach. Od 1 listopada objął stanowisko kierownika artystycznego Opery Śląskiej w Bytomiu, będzie nim do 31 września 1966 roku. Pierwszy swój dyrektorski spektakl, balet Jezioro łabędzie P. Czajkowskiego, prowadził 9 grudnia 1963 roku w trybie nagłego zastępstwa, do czego zmusiła go nagła śmierć Michała Baranowskiego, który przygotowywał tą premierę. Z ważniejszych wydarzeń artystycznych pierwszego okresu kierownictwa artystycznego Siessa warto przypomnieć prowadzone i przygotowane przez niego premiery: Otella Verdiego (27 kwietnia 1964), Holendra tułacza Wagnera (3 grudnia 1964), Halki Moniuszki (16 czerwca 1965). Po premierze Otella w „Ruchu Muzycznym” napisano: że realizację tego działa należy uznać za „wyraz wysokich ambicji kierownictwa Opery Śląskiej” – Leon Markiewicz. 30 września 1966 roku Napoleon Siess zostaje nagle odwołany ze swojego stanowiska. Jego następcą został do sezonu 1967 Bolesław Jankowski, który został też dyrektorem naczelnym.

31 marca 1971 roku Bolesław Jankowski, z dnia na dzień, traci swoje stanowiska, a jego miejsce zajmuje Napoleon Siess, który mimo odwołania w 1966 roku nadał współpracował z teatrem jako dyrygent. W czasie dyrekcji Jankowskiego zrealizował głośne i wysoko ocenione premiery Falstaffa Verdiego i Arabelli Ryszarda Straussa. Dużą rolę w ponownym powołaniu Napoleona Siessa, już teraz na stanowisko dyrektora artystycznego i naczelnego, odegrało pozytywne stanowisko załogi i Tadeusza Kijonki, kierownika literackiego teatru. Tak rozpoczęła się jedna z najdłuższych kadencji dyrektorskich w Operze Śląskiej w Bytomiu, zarazem  okres najbardziej owocny pod względem artystycznym, zakończy ją nagła śmierć Napoleona Siessa i to w okresie największego rozkwitu artystycznych możliwości bytomskiej sceny operowej. Podczas drugiej kadencji zrealizował 62 premiery (w tym 41 oper i 21 baletów), z których większość muzycznie przygotował, mógł też w pełni ujawnić swój talent oraz zalety osobowości i organizacyjne. Był dyrygentem wymagającym od zespołu, z którym współpracował,  absolutnego poddania się jego wizji przygotowywanego utworu. Śpiewacy mawiali, że  przygotowana pod okiem Napoleona Siessa partia, „to było coś dużo więcej, niż tylko nuty”. Jego interpretacje były oparte na właściwej dramaturgii i wyeksponowaniu warstwy emocjonalnej z jednoczesnym dbaniem o precyzję wykonania. W uznaniu jego dyrygenckiej klasy Robert Satanowski zaprosił go w 1982 roku, do przygotowania premiery Opowieści Hoffmanna Offenbacha w stołecznym Teatrze Wielkim. Jako dyrygent prowadził przedstawienia w: Rumunii (1970), Jugosławii (1973) i na Węgrzech (1974).

Romuald Tesarowicz, pamiętnie odkrycie dyrektora Siessa

Pierwszą premierą nowego szefa był Faust Gounoda (28 czerwca 1971) przez niego przygotowany pod względem muzycznym. Reżyseria była dziełem Mieczysława Daszewskiego, scenografia Wiesława Lange, choreografia Nocy Walpurgii była dziełem Henryka Konwińskiego, jednego z najbliższych współpracowników Siessa. Premiera Fausta okazała się wydarzeniem w skali kraju, w recenzjach podkreślano wizjonerską skalę wielu rozwiązań technicznych i znakomitą obsadę, w której brylowali Zbigniew Platt (Faust), Maria Hristowa-Klimek (Małgorzata), Eugeniusz Kuszyk (Mefisto) i Stanisław Burstyński (Walentyn). Czasy dyrekcji Siessa to dbałość o różnorodność stylistyczną repertuaru, w którym obok „żelaznego kanonu operowego” pojawiają się dzieła rzadko wystawiane i prapremiery nowych oper współczesnych realizowanych przez uznanych twórców. W czasach jego dyrekcji na scenie Opery Śląskiej swoje inscenizacje przygotowywali cenieni reżyserzy i uznani scenografowie. Na przykład Manon Lescaut Pucciniego zrealizowali: Gustaw Holoubek (reżyseria) i Xymena Zaniewska (scenografia), pod premierą opery Jutro Tadeusza Bairda podpisali się Bogdan Hussakowski (reżyseria) i Jerzy Moskal (scenografia). Medium Menttieg oraz Halkę Moniuszki i Damę pikową Czajkowskiego reżyserowała Maria Foltyn. Olga Lipińska wyreżyserowała Cosi fan tutte i Czarodziejski flet  Mozarta. Z kolei Ludwig René (reżyseria) i Jan Bernaś (scenografia) zrealizowali Króla Rogera Szymanowskiego. Długo by tak jeszcze można wymieniać bo przez bytomską scenę przewinęli się w tym czasie niemal wszyscy liczący się operowi twórcy. Dyrektor Siess utrzymywał w sezonie repertuar składający się z około trzydziestu pozycji: oper, operetek i baletów. Dyrygowali nimi oprócz dyrektora: Agnieszka Kreiner, Antoni Duda, Norbert Mucha, Zdzisław Wendyński, czasami rozpoczynający karierę Tadeusz Serafin, późniejszy następca Napoleona Siessa.  

Kilka zrealizowanych w tych czasach premier miało rangę wydarzenia  artystycznego, Najgłośniejszą okazała się premiera Nabucco Verdiego, który został wystawiony po raz pierwszy po II wojnie, kierownictwo muzyczne Napoleon Siess, reżyseria Lech Hellwig-Górzyński, scenografia Jan Bernaś. Inscenizacja stała się autentyczną sensacją, do Bytomia zaczęły zjeżdżać autokary z publicznością z całego kraju. Bytomska premiera rozpoczęła tryumfalny marsz tej opery przez polskie sceny operowe. W krótkim czasie wystawiły to dzieło niemal wszystkie polskie sceny. Największe sukcesy w Nabucco na bytomskiej scenie odnosili: Stanisława Marciniak-Grzegorzewska i Irena Głowaty, (Abigaille), Wiesław Bednarek i Jerzy Mechliński (Nabucco), Tadeusz Leśniczak i Romuald Tesarowicz (Zaccaria) oraz Bolesław Pawlus i Józef Homik (Ismaele). Opera miała ponad 500 przedstawień, po czym zrealizowano w Bytomiu premierę kolejnej inscenizacji. Nabucco we wspomnianej inscenizacji okazało się najlepszym materiałem eksportowym Opery Śląskiej, która prezentowała je na wielu europejskich scenach.

Nabucco, jedno z największych osiągnięć dyrekcji Napoleona Siessa, fot, Cz. Klose.

Przyznać należy, że Napoleonowi Siessowi udała się trudna sztuka skompletowania kompetentnego zespołu solistów gotowych podjąć się wielu wyzwań co zapewniało możliwość realizowania pozycji rzadko prezentowanych. Barbara Rusin-Knap, Izabella Jasińska, Ewa Karaśkiewicz, Krystyna Neuman, Mira Czarnecka, Henryk Grychnik, Bolesław Pawlus, Józef Homik, stanowili trzon zespołu śpiewaków. Chętnie też w tym czasie wracali na gościnne występy ci, którzy na tej scenie rozpoczynali swoje kariery, Krystyna Szostek-Radkowa, Krystyna Szczepańska, Wiesław Ochman, Bogdan Paprocki, Andrzej Hiolski. Warto też pamiętać, że dyrektor Siess był inicjatorem powołania do życia Konkursu Wokalistyki Operowej im. Adama Didura w Bytomiu, którego pierwsza edycja odbyła się w październiku 1979 roku. Jego odkryciem był Romuald Tesarowicz, bas którego po niepowodzeniu w I Konkursie im. Adama Didura zaprosił do kierowanego przez siebie teatru. Drugi konkurs im. Didura potwierdził klasę młodego śpiewaka, który zajął drugie miejsce i zgarnął większości nagród specjalnych, co otworzyło mu drzwi do międzynarodowej kariery, z czego zresztą skwapliwie skorzystał. 

W latach 1971 – 1986 Opera Śląska często prezentowała swoje przedstawienia na zagranicznych scenach – Czechosłowacja, NRD, Włochy, jednak najbardziej owocne pod względem prestiżu było pierwsze amerykańskie tournée zespołu po miastach Kanady i USA od 7 do 28 października 1986, z Halką Moniuszki w reżyserii Marii Fołtyn, która zaprezentowano 10 razy w Toronto, Buffalo, Cleveland, Detroit, Chicago i Milwaukee. Niedługo po powrocie do kraju Napoleon Siess zasłabł z trakcie próby Halki. Zamarł 26 listopada 1986 roku, po przewiezieniu do kliniki kardiologicznej w Zabrzu. Miał zaledwie 55 lat. Spoczął na cmentarzu przy ulicy Francuskiej w Katowicach, gdzie spoczywają jego poprzednicy – Adam Didur i Włodzimierz Stahl.

Artyści Opery Śląskiej nie zapominają o swoim Dyrektorze, w 60 rocznicę jego urodzin – 20 września 1991 roku, sali prób orkiestry w gmachu Opery Śląskiej, nadano jego imię. W foyer Opery wmurowano tablicę upamiętniającą dokonania Napoleona Siessa. W okrągłe rocznice Jego śmierci organizowane są specjalne przedstawienia lub koncerty Jemu dedykowane.

Adam Czopek