Magazyn Operowy Adama Czopka

Opera, operetka, musical, balet

Cykl Mistrzowie batuty

Otto Klemperer, ostatni z epoki gigantów

Kochał wielkie dzieła, Gustava Mahlera, Johannesa Brahmsa, Antona Brucknera i Ludwiga van  Beethovena, które pod jego wytrawną batutą przemawiały pełnią swego monumentalizmu i wyjątkową siłą ekspresji. Szczególnym uczuciem darzył Fidelia Beethovena, którym dyrygował kilkadziesiąt razy w najważniejszych teatrach Europy, między innymi w: Londynie, Berlinie, Budapeszcie, Zurichu. Fidelio był też pierwszym dziełem operowym jakie wyreżyserował Covent Garden w Londynie 1961. Rok później na wyreżyserował na tej scenie Czarodziejski flet Mozarta (1962), kilka miesięcy później Lohengrina Wagnera (1963). Był też kompozytorem, napisał między innymi operę Das Ziel (1915), Missa sacra (1916), oraz sześć symfonii, dziewięć kwartetów smyczkowych i kilkadziesiąt pieśni. Jednak ta forma jego artystycznej działalności zawsze pozostawała w cieniu dyrygentury.

Otto Klemperer

Sporą część swojej bogatej kariery poświęcił operze, od której rozpoczął karierę. Jako dyrygent debiutował w 1906 roku, prowadząc wykonanie Orfeusza w piekle Offenbacha w reżyserii Maxa Reinharda w Neues Theater, w Berlinie. Późnej był dyrektorem, lub pierwszym dyrygentem, Opery w Hamburgu, Kroll-Oper i Staatsoper w Berlinie, Covent Garden w Londynie, Neues Deutsche Theater w Pradze, ponadto w Kolonii, Strassburgu, Wiesbaden, Budapeszcie. W Kolonii dyrygował niemiecką premierą Katii Kabanowej Leoša Janáčka. W Hamburgu, miał głośny romans ze znaną śpiewaczkę Elizabeth Schumann i pierwszy raz dyrygował pełnym cyklem Pierścień Nibelunga Wagnera (1912). W Kroll-Oper wprowadził na scenę dzieła ówczesnej awangardy: Szczęśliwą rękę i Oczekiwanie Schönberga, Króla Edypa i Mawrę Strawińskiego oraz Z martwego domu Janáčka. Krytycy byli wniebowzięci, publiczność przyjmowała te dzieła z dużą rezerwą, w efekcie poproszono Klemperera o rezygnację z zajmowanego stanowiska. Były to już czasy dochodzącego do głosu hitleryzmu, który sprawił, że Klemperer wraz z rodziną wyemigrował do USA, gdzie równie szybko jak w Europie zdobył sławę i uznanie. Pochodził z rodziny żydowskiej i nie chciał być obiektem prześladowań jakie w Niemczech rozpoczęły się w czasach Hitlera w stosunku do Żydów. Karierę w Stanach Zjednoczonych rozpoczął od Filharmonii w Los Angeles, której został dyrektorem. Dyrygował też gościnnie zespołami, Philadelphia Orchester, San Francisco Symphony oraz New York Philharmonic. Później przeniósł się do Pittsburga, gdzie zorganizował stały zespół symfoniczny.    

Otto Klemperer urodził się 14 maja 1885 roku we Wrocławiu. Pod jego muzyczną edukacją podpisali się: James Kwast (fortepian), Iwan Knorr (teoria), Hans Pfitzner (kompozycja i dyrygentura). W 1905 roku, poznał Gustawa Mahlera, który zauroczony talentem młodego muzyka, został jego mentorem. Z polecenia Mahlera został najpierw chórmistrzem, później również dyrygentem Teatru Niemieckiego w Pradze. Z kolei Klemperer pomagał kompozytorowi w przygotowaniu monachijskiej  premiery jego VIII Symfonii w 1910 roku. W 14 maja 1933 roku dyrygował przedstawieniem Tannhäusera Wagnera w 50 rocznicę śmierci kompozytora, co wywołało oburzenie. Jak to Żyd dyryguje dziełem Wagnera,  występ uznano za obrazę pamięci kompozytora, który był zaciekłym antysemitą. W 1939 roku świetnie rozwijającą się karierę Klemperera przerwała groźna choroba – guz mózgu, który musiał zostać usunięty. Został zoperowany w Bostonie, guz usunięto, ale  pojawił się prawostronny niedowład połowiczy, który na wiele lat znacznie ograniczył swobodę ruchu dyrygenta. Dopiero w 1946 roku na tyle odzyskał sprawność, że mógł wrócić do dyrygowania. Wrócił do Europy, w 1947 roku dyrygował Weselem Figara na Festiwalu w Salzburgu i Don Giovannim w Wiedniu. Wkrótce został dyrektorem Węgierskiej Opery Narodowej w Budapeszcie, będzie nim do 1950 roku. W marcu 1948 roku wyjeżdża do Londynu, gdzie nawiązuje współpracę z London Philharmonic Orchesta, której po latach został „dożywotnim dyrygentem – pierwszym głównym dyrygentem”.  Szybko okazało się, że Klemperer z tą znakomitą orkiestrą na wiele lat zwiąże swoje artystyczne losy. w 1951 roku dyrygował dwoma koncertami Londyńskich Filharmoników w nowej Royal Festival Hall. – „Oto muzyk, którego intensywność emocjonalna jest wspaniale równoważona przez imponującą siłę intelektualną – dokładnie taką kombinację, jakiej klasyczny Beethoven wymaga od swojego interpretatora”. Napisał po tych koncertach  krytyk muzyczny The Times.

Otto Klemperer dyryguje e Teatrze Krolla w Berlinie

Wydawało by się że kariera naszego bohatera wyszła „na prostą”, niestety los miał dla niego kolejną niespodziankę, w grudniu 1951 roku, na lotnisku w Montrealu, poślizgnął się, upadł łamiąc biodro co wyłączyło go na osiem miesięcy z pracy dyrygenta. Dopiero w 1954 roku, po opuszczeniu Stanów Zjednoczonych, których od 1940 roku był obywatelem, osiedlił się w Zurychu, uzyskał obywatelstwo niemieckie oraz prawo pobytu w Szwajcarii. Powoli też wrócił do dyrygentury, ale mógł już tyko dyrygować na siedząco i wymagał pomocy w wchodzeniu na estradę. To jednak nie koniec z paskudnymi darami losu, w październiku 1958 roku paląc w łóżku fajkę, z którą się prawie nie rozstawał, doprowadził do pożaru. Poparzenia jakich doznał okazały się poważne i wyłączyły go kolejny raz na wiele miesięcy z zawodowej aktywności. Można powiedzieć, że był takim Feniksem dyrygentury, po każdej z wspomnianych chorób i wypadków podnosił się i wracał do ukochanego zajęcia. Dopiero we wrześniu 1959 roku na tyle odzyskał zdrowie i sprawność by wrócić do dyrygowania. Oczywiście wrócił do współpracy z ukochanym zespołem Londyńskich Filharmoników.  W 1971 roku w uznaniu zasług został mianowany honorowym członkiem Royal Academy of Music w Londynie. Wypada też zaznaczyć, że niemal całe dorosłe życie zmagał się jeszcze z chorobą dwubiegunową.

W 1959 roku fragment V Symfonii c-moll op. 67 Beethovena dokonany pod jego batutą z London Philharmonic Orchestra został wybrany przez NASA do umieszczenia na „Złotej Pycie Voyager” wysłanej w kosmos statkiem kosmicznym Voyager. Płyta zawierała dźwięki i obrazy wybrane jako przykłady różnorodności życia i kultury na Ziemi. Nie ma co ukrywać to był dla Klemperera zaszczyt, który trudno przecenić!

Otto Klemperer podczas próby reżyserskiej Fidelia w Covent Garden w Londynie

W późniejszych latach Klemperer powrócił do wiary żydowskiej i był gorącym zwolennikiem państwa Izrael. Odwiedził młodszą siostrę, która tam mieszkała, a podczas pobytu w Jerozolimie w 1970 r. przyjął obywatelstwo izraelskie, zachowując jednak nadal obywatelstwo niemieckie i stałe miejsce zamieszkania w Szwajcarii.

Ostatni koncert w swojej karierze dał – 26 września 1971 roku w Royal Festiwal Hall w Londynie. Na jego program złożyły się: uwertura do Króla Stefana Beethovena, IV Koncert fortepiany G-dur Beethovena z Danielem Adnin jako solistą oraz III Symfonia F-dur Heroiczna Brahmsa. Dwa dni później dokonano nagrania tego koncertu, które okazało się ostatnim dowodem mistrzostwa Klemperera i New Philharmonia Orchestera. 

Otto Klemperer zmarł 6 lipca 1973 w Zurychu. Został pochowany na cmentarzu żydowskim Friesenberg w Zurychu. Joseph McLellan napisał po jego śmierci na łamach „Washington Post” – „Zakończyła się epoka gigantów (…) Wszyscy odeszli: Toscanini, Walter, Furtwängler, Beecham, Szell , Reiner, a teraz Klemperer”. 

Adam Czopek