Magazyn Operowy Adama Czopka

Opera, operetka, musical, balet

Cykl Legendy Polskiej Wokalistyki

Rosa Raisa, pierwsza Turandot

Dziwne są koleje losu i kariery tej artystki. Nawet polska prasa, kiedy była już ceniona na światowych scenach pisała o niej, że jest włoską śpiewaczką nie bardzo troszcząc się o wyeksponowanie tego, że była z pochodzenia Polką. Z kolei Amerykanie,  zwłaszcza ci mieszkający w Chicago, gdzie przez wiele lat mieszkała i była solistką chicagowskiej Opery, uważali ją za artystkę rdzennie amerykańską. Tymczasem ona sama zawsze podkreślała, że jest Polką. Tak naprawdę nazywała się Róża Bursztyn lub Rosza Burstein i urodziła się 30 maja 1893 roku w rodzinie żydowskiej w Białymstoku, gdzie spędziła dzieciństwo, i gdzie występowała w chórze Jakoba Bermana, który pierwszy zauważył jej talent. Burzliwe koleje losu jej rodziny rzuciły ją do Włoch, dokąd w 1897 roku cała rodzina uciekła przed pogromami Żydów prowokowanymi przez Rosjan. We Włoszech uczyła się śpiewu najpierw u Ewy Tetrazzini (siostry sławnej śpiewaczki Luizy Tetrazzini), a później przez pięć lat u Barbary Marchisio w Konserwatorium San Pietro w Neapolu. Na początku kariery przybrała pseudonim artystyczny Rosa Raisa. Jej repertuar obejmował ponad trzydzieści partii operowych. Jedną z najbardziej przez nią ulubionych partii była tytułowa Tosca w operze Pucciniego. Była pierwszą na świecie tytułową Turandot, w ostatniej niedokończonej operze tego kompozytora.

jako Turandot w prapremierze tej opery w 1926 w Teatro alla Scala
Karta obsadowa prapremiery

Jako śpiewaczka debiutowała w 1912 roku w Rzymie, podczas koncertu Akademii św. Cecylii. Inne źródła podają, że debiutowała w Neapolu w tym samym roku. Jednak pewnym jest, że debiut sceniczny młodej śpiewaczki odbył się 6 września 1913 roku w Teatro Regio w Parmie. Pierwszą partią jaką zaśpiewała na scenie była Leonora w Oberto conte di San Bonifacio Verdiego, wystawionym w setną rocznice urodzin kompozytora, zarazem początkiem fascynacji twórczością Verdiego.Sukces jaki wtedy odniosła okazał się dobrą prognozą dla całej jej kariery.Już dwa miesiące później jej nazwisko pojawia się w Operze w Chicago, gdzie 20 listopada 1913 roku debiutowała  partią Izabelli Aragońskiej w operze Krzysztof Kolumb Franchettiego. Tydzień później podziwiano ją jako tytułową Aidę w operze Verdiego, którego opery zaczynają wypełniać w coraz większym stopniu jej repertuar. Po tym występie krytycy napisali, że śpiewaczka nie ma sobie równych, jeżeli chodzi o piękno i skalę głosu.” (Wacław Panek, Turandot z Białegostoku „Ruch Muzyczny” z 12 marca 1989). Po pamiętnej kreacji Amelii w Balu maskowym Verdiego Albert Goldberg napisał: „Głos Raisy obdarzony był szczególnym blaskiem, fenomenalną siłą, aksamitnym brzmieniem i ogromnym ładunkiem emocjonalnym.” Od 1913 roku staje się stałą mieszkanką Chicago, była w swoim czasie jedną z jego najbardziej znanych artystek. Historycy doliczyli się 275 występów w tym mieście, większość partii którymi zdobywała światowe sceny, tutaj przygotowywała i pierwszy raz wykonywała. Tylko w 1916 roku oklaskiwano ją na scenie Civic Opera w Andrea Chenier, Franscesca da Rimini, Cyganerii, Giocondzie, Rycerskości wieśniaczej i Aidzie. Z Chicago wyjeżdżała na kolejne występy w europejskich teatrach operowych – La Scala, Covent Garden, Opera Paryska oraz Teatro Regio w Turynie. Jej mężem był znany włoski baryton Giacomo Rimini (razem wstąpili w światowej premierze Turandot), z którym, po zakończeniu kariery, otworzyła własną szkołę wokalną w tym mieście w 1938 roku. Prowadziła ją z mężem do 1952 roku. Jedne źródła podają, że jej ostatnią partią na scenie była Rachela w Żydówce Halévy’ego, inne twierdzą, że był to występ w amerykańskiej premierze opery Dybuk Lodovica Rocci, w której śpiewała partię Leah, co podaję za wspomnianym już artykułem W. Panka.

Karta pocztowa wydana przez Teatro alla Scala

Ledwo przebrzmiały echa jej chicagowskich sukcesów, a już wiosną 1914 roku debiutuje w londyńskiej Royal Opera Covent Garden. Zaczyna tytułowa Aida, później była Heleną we wspomnianym Mefistofelesie, którego partię śpiewał Adam Diduroraz Hrabiną w Weselu Figara. Wróciła do Londynu 24 maja 1933 roku w partii tytułowej Tosci, która była jej ostatnią kreacją na londyńskiej scenie. Jednak na scenie występowała do 1937 roku, a jedną z ostatnich jej scenicznych kreacji była Norma w operze Belliniego, którą śpiewała od 1918 do 1935 roku na scenach Buenos Aires, Rio de Janeiro, San Paulo, Meksyku, Neapolu, Rzymu i Wenecji. Dłużej, do 1937 roku, śpiewała partię Mimi w Cyganerii, z którą objechała kilka amerykańskich miast: Los Angeles, Chicago, Minneapolis, Philadelphia. W swoich artystycznych wędrówkach po świecie dotarła nawet do stolicy Meksyku, gdzie śpiewała Normę i Leonorę w Trubadurze.

w garderobie, przed wyjściem na scenę

Po swoim pierwszym amerykańskim sezonie wyjechała do Buenos Aires, gdzie debiutowała w styczniu 1915 jako, tytułowa Franscesca w operze Francesca da Rimini Riccardo Zandonai, Od tego momentu jej kariera nabiera coraz większego rozpędu i rozgłosu, co szybko zaprowadzi ją na najważniejsze sceny świata. Zanim to nastąpi w 1916 roku wraca do Teatro Colon, najpierw w czerwcu jest Amelią w Balu maskowym, w sierpniu śpiewa partię tytułowej Loreley w operze Catalaniego. Występy w Teatro Colon z reguły są łączone z występami w San Paulo i Rio de Janeiro. Oklaskiwano ją w tych teatrach w Mefistofelesie Boito, Normie Belliniego, Balu maskowym i Trubadurze Verdiego oraz Giocondzie Ponchellego. Jej obecność na scenie La Scali związana jest z dwoma wydarzeniami. Głośną prapremierą Turandot Pucciniego, 25 kwietnia 1926 roku, podczas której Raisa, za zgodą i na prośbę kompozytora, śpiewała partię tytułową. Dwa lata wcześniej, 1 maja 1924 wzięła udział w prapremierze Nerona Boito (Asteria). Ponadto podziwiano ją tutaj w partiach: tytułowej Francesci da Rimini (luty 1916), Leonory w Trubadurze (kwiecień 1925). W maju 1928 wróciła jako Magdalena w Andrea Chenier Giordano. Ostatnią włoską sceną, na której wystąpiła był Teatro La Fenice w Wenecji, gdzie w 1936 roku wykonała partię Normy.

Zmarła 28 września 1963 roku, w Santa Monica, lub Los Angeles w USA.

Nigdy nie wystąpiła w Polsce.

Adam Czopek