Stojąc przed skromnym kamiennym frontonem tego teatru trudno uwierzyć, że za jego drzwiami, i skromnym westybulem, kryje się jedna z najpiękniejszych widowni teatralnych na świecie. Prawdziwa bombonierka istne barokowe cacko! Tak ma się sprawa z gmachem Opery Margrabiny (Markgräfliches Opernhaus) w Bayreuth, zbudowanym w latach 1745–1750 według projektu włoskich architektów Giuseppe Galli da Bibiena i jego syna Carlo Galli da Bibiana. Piękne malowidło sufitowe – Apollo i dziewięć muz stworzył Johann Benjamin Müller z Drezna. Opera powstała na zlecenie margrabiny Wilhelminy, żony Fryderyka, margrabiego Brandenburgii-Bayreuth. Był to prezent, jaki podarowała swojej córce Elżbiecie Fryderyce Zofii. Jej uroda nie uszła uwadze samemu Casanovie, który w pamiętnikach nazwał ją jedną z najpiękniejszych panien w Niemczech. Budowa teatralnego gmachu z jedną z największych w tym czasie niemieckich scen (jej głębokość miała 27 metrów) pogrążyła Księstwo Bayreuth w długach, które poddani spłacili przez kilka ładnych lat. Teatr jest w całości wykonany z drewna, ma trzypoziomową widownię wyjątkowo bogato zdobioną malowidłami, freskami i sztukaterią, rzeźbami, paradnymi schodami. Nad sceną umieszczona jest tarcza herbowa z czerwonym orłem Brandenburgii podtrzymywana przez barokowe aniołki. Dekoracja widowni jest tak bogata, że trudno się doszukać skrawka wolnego miejsca. Każdy poziom przypisany był do odpowiedniej klasy społeczeństwa. Teatr szczęśliwie przetrwał wszelkie historyczne burze i zawieruchy. Stracił jedynie oryginalną kurtynę, którą w 1812 roku wykradły wojska napoleońskie w trakcie przemarszu przez miasto. Od 2012 roku gmach znajduje się na liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. Margrabini Wilhelminie zawdzięcza Bayreuth również Nowy Pałac (Neuen Schloss) oraz Ermitaż.
Otwarcie opery odbyło się pod koniec września 1748 roku z okazji ślubu córki małżeństwa margrabiów Elisabeth Friederike Sophie von Brandenburg-Bayreuth z wirtemberskim księciem Carlem Eugenem. W programie otwarcia wykonano włoskie opery Artaserse oraz Ezio Johanna Adolpha Hassego. Pierwszym dyrektorem Opery w Bayreuth była inicjatorka jej budowy margrabina Wilhelmina, siostra Fryderyka Wielkiego. W 1794 roku po raz pierwszy w tej operze zabrzmiał Czarodziejski flet Mozarta, którego dzieła zawsze chętnie na tej scenie wykonywano.
Do Bayreuth i tego gmachu zjechał na rekonesans w 1871 roku Ryszard Wagner, przekonywany przez grono przyjaciół do wystawienia na jego scenie swojego Złoto Renu. Wizja lokalna nie wypadła dla teatru korzystnie jego zaplecze, scena, urządzenie techniczne i orkiestron okazały się niewystarczające na potrzeby zrealizowania pierwszej części Pierścienia Nibelunga. Barokowy anturaż widowni też Wagnera niezbyt pociągał. Kompozytor widział swoje opery i dramaty wystawiane w znacznie surowszych warunkach, spełnił je w pełni dopiero wybudowany w tym celu Festspielhaus. Jednak czas pokazał ta wizyta okazała się wyjątkowo dla Wagnera korzystna, po rozmowach z władzami miasta i obietnicy bezpłatnego przydziału gruntu Wagner zdecydował, że w Bayreuth zbuduje swój wymarzony teatr festiwalowy. Już rok później – 22 maja 1872 roku, dokonano wmurowania kamienia węgielnego pod gmach nowego teatru. Przygotowane na tę okazję wykonanie IX Symfonii d-moll L. van Beethovena, prowadzone przez Ryszarda Wagnera, odbyło się właśnie na scenie Markgräfliches Opernhaus. Cztery lata później Bayreuth stało się miastem dysponującym dwoma teatrami operowymi, które nigdy specjalnie nie wchodziły sobie w drogę, choć często współpracowały. Już w ramach przygotowań do pierwszego festiwalu w 1876 roku wykorzystywano gamach opery jako jedno z miejsc do prób do Pierścienia Nibelunga. Po zakończeniu II wojny światowej często organizowano w tym gmachu wystawy i sympozja związane z Festiwalem Wagnerowskim. Jedną z takich interesujących wystaw – „Kostiumy Wotana”, miałem okazję podziwiać.
Markgräfliches Opernhaus jest też miejscem, gdzie od 2000 roku odbywa się Festiwal Oper Barokowych, w ramach którego przypomina są zapomniane dzieła operowe. W 2006 roku wystawiono operę Pasticcio Giove in Argo Georga Friedricha Haendla oraz Le Nozze di Dorina Baldassare Galupiego. W 2007 roku w festiwalowym programie znalazły się Król Artur Henrego Purcella i Fredegunda Reinharda Keisera. Często też scena tego teatru bywa wykorzystywana jako miejsce recitali wokalnych i fortepianowych. Piękną widownię wiele razy wykorzystywały ekipy filmowe. W 1994 roku belgijski reżyser Gerard Corbiau nakręcił tutaj kilka scen do głośnego filmu Farinelli będącego opowieścią o życiu włoskiego śpiewaka, barokowego kastrata Carlo Broschiego, znanego jako Farinelli. Podczas tegorocznego Bayreuth Baroque Opera Festival zostanie wystawiona dramma per musica Alessandro nell’Indie Leonardo Vinci w reżyserii Maxa Emanuele Cencic, pod dyrekcją Martyny Pastuszka, która w 2021 roku otrzymała nominację przyznaną przez niemieckich krytyków muzycznych Opus Klassic w kategorii „Najlepszy dyrygent”.
We wrześniu 2012 roku teatr został zamknięty i poddany generalnemu remontowi, w czasie którego w wielu miejscach przywrócono pierwotny kształt i wystrój. 12 kwietnia 2018 roku Opera Margrabiów została uroczyście otwarta po pięcioletnim remoncie, dokonano tego premierą opery Artaserse, tą samą która została wystawiona na jego otwarciu w 1748 roku. Jednym z głośniejszych wydarzeń po otwarciu był recital Daniiła Trifonowa – 23 lipca. Opera Margrabiów jest nie tylko miejscem wystawiana sztuk, oper barokowych, recitali i koncertów, ale także chętnie zwiedzanym obiektem muzealnym.
Adam Czopek
