Magazyn Operowy Adama Czopka

Opera, operetka, musical, balet

Mistrzowie batuty

Leopold Stokowski, dyrygent arystokrata

Uchodził za dyrygenta obdarzonego wyjątkową charyzmą, pięknego i przystojnego mężczyznę, wykwintnego w każdym ruchu i geście. Wspaniale prezentował się na koncertowej estradzie, co było siłą sprawczą jego niezwykłego powodzenia u kobiet. Trzykrotnie żonaty, był też posądzany o kilka romansów (między innymi z Gretą Garbo). Jednak wszystkie jego związki kończyły się rozstaniem. Był niezmiernie wymagającym szefem, stawiał swoim muzykom wysokie wymagania pod względem artystycznym, będąc przy tym fanem punktualności. Jednym z jego ulubionych zajęć było stałe eksperymentowanie z ustawieniem sekcji instrumentów w orkiestrze. Był pierwszym dyrygentem, który wprowadził do orkiestry fale Martenota. Uchodził za dyrygenta trzymającego „żelazną ręką” dyscyplinę w zespole. Był też pierwszym dyrygentem w dziejach amerykańskiej batuty, któremu za jeden występ, i to na długo przez I wojną światową, płacono honorarium w wysokości dwóch tysięcy dolarów. Przez wiele lat, od 1912 do 1938 roku, był szefem The Philadelphia Orchestra, która pod jego kierownictwem osiągnęła szczyt rozwoju i popularności, stając się jednym z najwyżej cenionych w świecie zespołów symfonicznych. Jednym z jego i orkiestry pamiętnych osiągnięć było amerykańskie wykonanie VIII Symfonii Es-dur Gustawa Mahlera w 1916 roku. Leopold Stokowski okazał się siłą sprawczą początków międzynarodowej kariery Artura Rodzińskiego, którego poznał podczas pobytu w Polsce. Najpierw zaproponował mu asystenturę w swojej orkiestrze w Filadelfii, co szybko przyniosło mu propozycję objęcia dyrekcji Filharmonii w Los Angeles. Później kariera Rodzińskiego związana była z niemal wszystkimi znanymi orkiestrami amerykańskimi w: Nowym Jorku, Cleveland, Houston, Chicago.

Leopold Stokowski

Oceniano, że orkiestry pod batutą Stokowskiego charakteryzowały się doskonałym brzmieniem, wyczuciem stylu i wycyzelowaniem wszelkich niuansów. Miał ciekawy zwyczaj przygotowywania koncertów, najpierw próby prowadził jego asystent, On pojawiał się najczęściej na dwóch, rzadko trzech ostatnich, próbach nadając programowi ostateczny szlif i kształt. Biada muzykowi, który nie słuchał i nie zastosował się do jego interpretacyjnych wskazówek, najczęściej wylatywał z orkiestry.

Leopold Stokowski urodził się w kwietniu 1882 roku w Londynie, jego ojciec stolarz Bolesław Stokowski był Polakiem, matka Irlandką. Mimo, że wielokrotnie podkreślał fakt swojego polskiego pochodzenia nie znał języka polskiego, co nie przeszkadzało mu w promowaniu polskich artystów, szczególnie muzyki Witolda Lutosławskiego Od 1896 roku studiował w Royal College od Music w Londynie. Miał też za sobą naukę w Cueen’s College w Oksfordzie, dyplom w 1900 roku. Później muzyczną edukację uzupełniał w Berlinie, Lipsku, Monachium i Paryżu. Karierę rozpoczął od prowadzenia chórów w kilku londyńskich kościołach, w których bywał też organistą. W latem 1905 roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie spędził większość życia. Początkowo w Nowym Jorku był w kościele św. Bartłomieja organistą i kierownikiem chóru. Od 1908 roku rozpoczął samodzielną pracę dyrygenta, pierwszą orkiestrą, z którą współpracował był zespół Cincinnati Symphony Orchestra. Po zaledwie czterech latach kapelmistrzowskiej pracy, uwieńczonej kilkunastoma głośnymi sukcesami, zaproponowano mu kierownictwo The Philadelphia Orchestra, będzie nią kierował – z niewielkimi przerwami – do 1941 roku. Ostatni jego występ w Filadelfii odbył się 28 marca 1941 roku. Jednym z jego pomysłów była organizacja specjalnych koncertów z myślą o młodzieży, cieszyły się one wyjątkowym powodzeniem. Na potrzeby tych właśnie młodzieżowych koncertów dokonał symfonicznej przeróbki Toccaty i fugi organowej d-moll J.S. Bacha,czym mocno naraził się krytykom. W międzyczasie rozpoczął współpracę z Operą Filadelfijską, jednym z większych sukcesów w tej dziedzinie była przygotowana przez Stokowskiego amerykańska premiera Wozzecka Albana Berga. Premiera okazała się na tyle głośnym sukcesem, że przez kilka miesięcy organizowano specjalne pociągi Wozzeck-trans  dla melomanów chcących obejrzeć i usłyszeć to niezwykłe dzieło.

 

Amerykańska premiera VIII Symfonii Mahlera, Filadelfia 1916

  

Stokowski był z zasady dyrygentem symfonicznym, co nie oznaczało zupełnego zerwania ze sztuką operową. Wspólnie z zespołem Philadelphia Orchestra przygotowywał koncertowe wykonanie wielu dzieł operowej klasyki. Prowadził amerykańskie prawykonanie I symfonii Arnolda Schönberga oraz V Symfonii Jana Sibeliusa. Był też dyrygentem światowego prawykonania IV Koncertu fortepianowego Rachmaninowa – W styczniu 1939 roku rozpoczął współpracę z Waltem Disneyem pierwszym ich wspólnym filmem była Fantazja, jej premiera odbyła się w listopadzie 1940 roku. Obaj panowie otrzymali za niego Honorowe Oscary. Jednak współpracę z filmem nawiązał już w 1936 roku. Film szybko okazał się znakomitym sposobem na rozbudowanie kariery dyrygenta, który był też świetnym organizatorem i animatorem życia muzycznego a Ameryce. W 1940 roku założył All-American Youth Orchestra, cztery lata później współpracował przy tworzeniu Ne York City Symphony Orchestr, rok później powołał do życia Hollywood Bowi Symphony Orchestra. Uchodził za fana muzyki współczesnej, której dzieła wprowadzał do programów swoich koncertów, gdzie tylko mógł. Dzięki niemu amerykańscy melomani mogli poznać utwory: Igora Strawińskiego (m.in. prawykonanie Symfonii na instrumenty dęte  – 1923), Arnolda Schönberga, Dymitra Szostakowicza, Sergiusza Rachmaninowa (m.in. prawykonanie III Symfonii), Beli Bartoka, Aarona Coplanda. 

Leopold Stokowski

Był dwukrotnie w Polsce. Pierwszy raz 1924 roku, na zaproszenie Emila Młynarskiego, miał wówczas okazję obserwowania Artura Rodzińskiego podczas prowadzenia w warszawskim Teatrze Wielkim przedstawienia Śpiewaków norymberskich Wagnera. Zachwycony talentem młodego dyrygenta zaprosił go do Filadelfii najpierw jako dyrygenta gościnnego, później uczynił go swoim asystentem. W maju 1959 roku mieliśmy przyjemność goszczenia go ponownie. Zatrzymał się w Warszawie w drodze na tournée po Związku Radzieckim, pojawił się również w Krakowie i Zakopanem. Dyrygował wówczas zespołem naszej Filharmonii Narodowej. Polscy kompozytorzy mieli zawsze w osobie tego dyrygenta rzecznika swojej twórczości. Dzieła Karola Szymanowskiego, Andrzeja Panufnika, Witolda Lutosławskiego, Tadeusza Bairda, Bolesława Szabelskiego często były prezentowane w programach jego koncertów.  Andrzej Panufnik przyznał mu prawo do prawykonania swojej kantaty Universal Prayer, odbyło się ono 24 maja 1970 roku w nowojorskiej katedrze św. Jana w obecności 5 tysięcy słuchaczy. Drugie wykonanie tej kantaty też odbyło się pod batutą Stokowskiego 29 listopada 1970 roku w nowojorskiej katedrze św. Patryka. Z Andrzejem Panufnikiem łączyła go wieloletnia przyjaźń, był ojcem chrzestnym jego córki Roxany.

W maju 1972 zdecydował o ograniczeniu występów i powrocie do Anglii. Zmarł 13 września 1977 na zawał serca w miejscowości Nether Wallop, został pochowany na cmentarzu East Finchley, w Londynie.

Adam Czopek