6 lipca 2023 roku, koncertowym wykonaniem Nieszporów sycylijskich Verdiego rozpoczną się obchody jubileuszu 50-lecia Teatro Regio w Turynie, po jego odbudowie z pożaru w lutym 1936 roku i wojennych bombardowań w 1943. Prace nad odbudową teatru rozpoczęto we wrześniu 1967 roku, podczas której wykorzystano historyczną XVIII fasadę, reszta teatru otrzymała nowoczesną formę i równie nowoczesne wyposażenie. Na otwarcie 10 kwietnia 1973 roku, przygotowano premierę właśnie Nieszporów sycylijskich w reżyserii Marii Callas, którą wspomagało w tym dziele grono wybitnych realizatorów: Giuseppe di Stefano, Serge Lifar (choreografia) i Aligi Sassu (scenografia). Premierą dyrygował Fulvio Vernizzi, który zastąpił pierwotnie planowanego Gianandrea Gavazzeni’ego. Wśród doborowego zestawu solistów znalazło się nazwisko polskiego tancerza Wojciecha Wiesiołowskiego. Drugim Polakiem, który mógł obserwować to wydarzenie z widowni był Bogusław Kaczyński.
Teatro Regio w Turynie zbudowany w 1738 roku na Piazza Castello według projektu Benedetto Alfieri, był królewskim teatrem rodu Savoia. Pierwszym dziełem jakie w tym teatrze wystawiono, 26 grudnia 1740 roku, była opera Arsace Francesco Feo. Teatr mógł pomieścić 2500 widzów, a jego obramowana pięcioma poziomami, widownia uchodziła za najwspanialszą w Europie. W jego bogatej historii dwukrotnie zmieniano nazwę, w 1801 na Grand Théâtre des Arts, którą w 1804 zmieniono na Théâtre Imperial. W 1814 roku wraz z upadkiem Napoleona i powrotem do Turynu rodu Sabaudzkiego, teatr odzyskał swoją pierwotną nazwę.
Dla tego teatru pisali swoje dzieła włoscy kompozytorzy: Baldassare Galuppi, Nicolo Jommelli, Carlo Monza, Domenico Cimarosa, Giovanni Paisiello, Saverio Mercadante oraz kilku zagranicznych: Christoph Willibald Gluck, Cherubini, Luigi, Adolf Hasse. Dobrym zwyczajem tej sceny było otwieranie nowego sezonu 26 grudnia premierą nowej specjalnie na tę okazję skomponowaną operą. Często też sezon kończono prapremierą nowej opery. W późniejszych latach Teatro Regio było miejscem prapremier Loreley Alfredo Catalaniego (1890), Manon Lescaut (1893) i Cyganerii (1896)Giacomo Pucciniego. Kiedy w 1996 roku obchodzono setną rocznicę prapremiery Cyganerii partię Rudolfa powierzono polskiemu tenorowi Dariuszowi Stachurze, który śpiewał ją na zmianę z Luciano Pavarottim. Na tej scenie miała swoją sensacyjną prapremierę Francesca da Rimini Riccardo Zandonai – 19 luty 1914 co okazało się, początkiem udanego marszu tej opery przez światowe sceny. Ta sama sytuacja odnosi się do wspomnianych dzieł Pucciniego i Catalaniego, które nadal są obecne w światowym repertuarze.
Bez zbędnego ryzyka można stwierdzić, że scena turyńskiego Teatro Regio ponad sto razy była miejscem prapremier nowych dzieł, co prawda większość z nich nie wytrzymała próby czasu, ale kilka jeszcze dzisiaj można spotkać w repertuarach oper i to nie tylko włoskich. Scena tego teatru była też miejscem włoskich premier uznanych dzieł, między innymi Salome Ryszarda Straussa (1906). Należy przyznać, że tak skonstruowany repertuar przyciągał do teatru wielu renomowanych śpiewaków, którzy chętnie przyjmowali propozycję występów. Turyńscy operomani mogli podziwiać kunszt: Adeliny Patti, Giuditty Grisi, Erminii Frezolini, Henriette Méric-Lalande, Teresy Stolz, Gemmy Bellincioni oraz Italo Campaniniego, Matti Batistiniego i Ezio Pinzy. Przez wiele lat wracał do tego teatru legendarny Francesco Tamagno, którego oklaskiwano w większości jego scenicznych wcieleń. W tych latach pojawiali się również polscy artyści, by wymienić; Ludwikę Leśniewską, Wandę Miller, Reginę Pinkert, Adę Sari, Helenę Zboińską-Ruszkowską, Helenę Rakowską, czy Zygmunta Zalewskiego. Ważnym momentem w historii tej sceny był debiut Arturo Toscaniniego, legendarnego dyrygenta, który swoją działalność w tym teatrze rozpoczął od premiery Zmierzchu bogów Wagnera (22 grudnia 1895). Była to zarazem pierwsza premiera Toscaniniego jako dyrektora teatru. Rok później – 1 lutego 1896, Toscanini poprowadził prapremierę Cyganerii Pucciniego. Niemal dokładnie po roku 14 lutego 1897, dołożył do swoich turyńskich osiągnięć Tristana i Izoldę Wagnera, którego dzieła zawsze cieszyły się w tym teatrze dużą popularnością. Toscanini wrócił w 1925 roku by zaprezentować turyńskim melomanom Nerona Arrigo Boito. Drugim dyrygentem, który odcisnął wyraźny ślad w historii teatru był Tullio Serafin.
W nocy z 8 na 9 lutego 1936 roku działalność Teatro Regio została tragicznie zakończona, pożar zniszczył teatr i jego najbliższe otoczenie. Dzieła zniszczenia dokonają alianckie bombardowania Turynu, które sprawiły, że ocalały jedynie fragmenty XVIII – wiecznej fasady, którą wykorzystano w trakcie odbudowy, dla zachowania ciągłości historycznej teatru. Pierwszy konkurs na odbudowę teatralnego gmachu ogłoszono rok po pożarze, wygrali go Aldo Morbielli i Robaldo Morozzo della Rocca, jednak ich projekt nie został zrealizowany. Później była wojna, bombardowania i trudne lata powojennej odbudowy. Dopiero w 1965 roku wrócono do problemu odbudowy gmachu, którego ruiny szpeciły Piazza Castello. Opracowane nowego projektu powierzono Carlo Mollvino i Marcello Zavelaniemu. Prace ruszyły dwa lata później, teatr oddano do użytku na początku 1973 roku. Inauguracja odbyła się 10 kwietnia 1973 roku, w obecności prezydenta Włoch Giovanniego Leone. Reżyseria Marii Callas furory nie zrobiła, a primadonna assoluta nie dała się już więcej namówić na tego typu pracę!
Inauguracja w 1973 roku stała się początkiem nowej ery teatru operowego w Turynie, którego sezon trwa od października do czerwca. Na jego bieżący repertuar składa się osiem do dziewięciu oper, które mają od pięciu do dwunastu przedstawień każdego tytułu. W zasadzie preferowany jest repertuar klasyczny, choć od czasu do czasu pojawiają się dzieła współczesnych kompozytorów. Teatr jest też w każdym sezonie miejscem koncertów symfonicznych i spektakli baletowych. Wróciły też stare dobre czasy kiedy Teatro Regio był teatrem wielu prapremier. Pierwszą odnotowano w 1976 roku – L’Imperatore Jonesa Sandro Fugi. Trzy lata później, w 1979 roku odbyła się prapremiera opery Le rarita Potente Sylvano Bussotteigo. Kolejne prapremiery odnotowano w 1981 i 1984 roku. Ponownie zaczęły się pojawiać tutaj najgłośniejsze nazwiska ze świata opery: Montserrat Caballe, Fiorenza Cossotto, Agnes Baltsa, Grace Bumbry, Mirella Freni, Boris Chrisoff, Nikolai Ghiaurov, Anna Netrebko, Luciano Pavarotti, Placido Domingo, Jose Carreras, Renato Bruson, to zaledwie kilkanaście nazwisk jakie przewinęły się przez scenę Teatro Regio od 1973 roku. Podobnie ma się rzecz z dyrygentami; Gianandrea Gavazzeni, Riccardo Muti, Nello Santi, Claudio Abbado, Renato Plumbo, Gianandrea Noseda, stanowili o poziomie artystycznym większości premier. Ostatni z wymienionych przez 11 sezonów był dyrektorem muzycznym.
Oczywiście w tym czasie pojawiali się tutaj również polscy artyści. Już w 1973 roku Andrzej Majewski był autorem scenografii do Opowieści Hoffmanna Offenbacha, a w 2000 roku miały w Teatro Regio swoją premierę Diabły z Loudun Krzysztofa Pendereckiego, które prezentowano 7 razy. Diabły z Loudun to jedyne polskie jakie na tej scenie wystawiono. Ponadto oklaskiwano: Hannę Lisowską, Rafała Siwka, Agnieszkę Zwierko, Stefanię Toczyską oraz, Aleksandrę Kurzak. Najświeższe wiadomości dotyczą Gabrieli Legun, która debiutowała 1 kwietnia 2023 partią Paminy w Czarodziejskim flecie Mozarta.
Adam Czopek
